Prawa i obowiązki obywateli w konstytucji marcowej

fragment odezwy w sprawie uchwalenia konstytucji marcowejW preambule do konstytucji marcowej, rozpoczynającej się od słów „W imię Boga Wszechmogącego”, stwierdzono, że podstawą niepodległego bytu są zasady prawa i wolności oraz gwarantowano wszystkim obywatelom Rzeczypospolitej równość.

Czynne prawo wyborcze do Sejmu przysługiwało, bez względu na płeć, od 21 roku życia, a bierne – od 25 roku, bez względu na różnicę płci (do Senatu odpowiednio 30 i 40 lat). Wojskowi w służbie czynnej nie mieli prawa do głosowania, mogli natomiast być wybierani do parlamentu. Posłom i senatorom nie wolno było dzierżawić dóbr państwowych, zajmować się dostawami publicznymi ani robotami rządowymi, nie mogli otrzymywać od rządu koncesji ani innych korzyści osobistych.

Równość i wolność

Konstytucja stanowiła, że wszyscy obywatele są równi wobec prawa, a państwo chroni ich życie i wolność „bez różnicy pochodzenia, narodowości, rasy lub religii”. Przywileje rodowe i stanowe, tytuły rodowe i herby nie były uznawane. Każdy obywatel miał prawo do swobodnego wyrażania swoich myśli i przekonań, „o ile przez to nie narusza przepisów prawa”. W tym celu konstytucja gwarantowała wolność prasy.

Konstytucja poręczała też wolność badań naukowych oraz sumienia i wyznania. Nikt nie mógł być z powodu wyznania i przekonań religijnych ograniczony w prawach, które przysługiwały innym obywatelom. Zarazem konstytucja stwierdzała, że wyznanie rzymskokatolickie, jako religia przeważającej większości narodu „zajmuje w Państwie naczelne miejsce wśród równouprawnionych wyznań”. Nauka w szkołach państwowych i samorządowych była bezpłatna, a w zakresie szkoły powszechnej – obowiązkowa. W szkołach tych obowiązkowe było nauczanie religii, powierzone zostało odpowiednim związkom wyznaniowym.

Konstytucja deklarowała, że praca „jako główna podstawa bogactwa Rzeczypospolitej” pozostaje pod szczególną ochroną państwa, wprowadzała jednocześnie zakaz pracy zarobkowej dzieci poniżej 15 roku życia i stałego zatrudniania dzieci i młodzieży w wieku szkolnym.

Obowiązki

Ustawa zasadnicza gwarantując prawa obywatelom, nakładała na nich jednocześnie obowiązki. Pierwszym z nich była wierność dla Rzeczypospolitej Polskiej, drugim – obowiązek szanowania konstytucji oraz ustaw, rozporządzeń władz państwowych i samorządowych. Konstytucja stanowiła, że obywatele są obwiązani „szanować władzę prawowitą i ułatwiać jej spełnianie zadań oraz sumienne wypełniać obowiązki publiczne, do jakich powoła ich naród lub właściwa władza”. Obowiązkiem obywateli było również wychowanie dzieci na „prawych obywateli Ojczyzny”.

Tomasz Stańczyk

Na zdjęciu: Fragment odezwy w sprawie uchwalenia konstytucji marcowej, 1921 r. Ze zbiorów Archiwum Państwowego w Łodzi.