Jednym z głównych bohaterów „Wesela” Stanisława Wyspiańskiego jest Gospodarz, postać wzorowana na Włodzimierzu Tetmajerze, znanym malarzu, mieszkańcu podkrakowskiej wsi Bronowice. Tetmajer ożenił się w 1890 roku z Anną Mikołajczykówną, córką bronowickiego gospodarza. Jej siostra wyszła dziesięć lat później za poetę Lucjana Rydla i to właśnie ich wesele stało się dla Wyspiańskiego inspiracją i tworzywem dla arcydramatu. W „Weselu” Gospodarz-Tetmajer rozprawiał o Polsce, dwa lata później malarz stał się członkiem Polskiego Stronnictwa Ludowego, a po rozłamie – Polskiego Stronnictwa Ludowego „Piast”. Został wybrany w 1911 roku do parlamentu w Wiedniu jako reprezentant PSL.

Pisano o Tetmajerze, że trudno wyobrazić sobie bardziej wyrazistego, rasowego polskiego szlachcica. Będąc nim, jednocześnie całym sercem utożsamiał się z problemami i interesami politycznymi chłopów, widział w nich przyszłość i główną siłę narodu. Owładnięty był myślą o odzyskaniu niepodległości przez Polaków. Malarz Jan Skotnicki zapamiętał, że na wzgórzu, z którego widać było ziemie zaboru rosyjskiego, Tetmajer powiedział do niego: „Czy to kiedy razem będzie złączone? Czy jak tego doczekam?”.

W szeregach niepodległościowców

Gdy w 1910 roku w Krakowie powołano do życia Towarzystwo „Strzelec” – analogiczne do lwowskiego Związku Strzeleckiego, Tetmajer został prezesem zarządu głównego tej organizacji. W książce „Silva rerum” zawierającej jego poglądy polityczne, pisał: „Więc gotować się nam trzeba do świętej potrzeby. Więc do Strzelca! Do drużyn! W szeregi, kto zdrowy!”. Tetmajer zaprojektował odznakę „Parasol”, dla absolwentów szkoły oficerskiej związków strzeleckich.

W 1912 roku Włodzimierz Tetmajer jako reprezentant PSL wziął udział w zjeździe w Zakopanem, podczas którego powołano Komisję Tymczasową Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych. Został członkiem utworzonego wówczas Polskiego Skarbu Wojskowego, zbierającego pieniądze na działalność organizacji strzeleckich. Podczas I wojny światowej, w 1915 roku Tetmajer wraz z Wincentym Witosem i Stanisławem Długoszem pojechali do Szwajcarii na spotkanie z Henrykiem Sienkiewiczem, przewodniczącym Szwajcarskiego Komitetu Generalnego Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce.

Koło Polskie za niepodległością

16 maja 1917 roku Koło Polskie w parlamencie w Wiedniu uchwaliło rezolucję autorstwa Tetmajera mówiącą o tym, że „jedynym dążeniem narodu polskiego jest odzyskanie niepodległej zjednoczonej Polski z dostępem do morza”. Rezolucja uchwalona w stolicy jednego z państw zaborczych, mówiąca o zjednoczonej, a więc łączącej ziemie wszystkich trzech zaborów, Polsce, była aktem odważnym i przełomowym. Treść wiedeńskiego oświadczenia została powtórzona i potwierdzona 28 maja w Krakowie przez Koło Sejmowe, gromadzące Polaków będących posłami do parlamentu wiedeńskiego i Sejmu Galicyjskiego we Lwowie. Wincenty Witos wspominał, że był to „wielki, może największy dzień w życiu Tetmajera”. Nazwał go „kapłanem przy tym wielkim narodowym obrzędzie”. Rezolucja wywołała wielką radość i entuzjazm mieszkańców Krakowa.

Tetmajer był świadom niemieckich planów budowania Mitteleuropy, czyli związku państw Europy Środkowej, w którym dominującą pozycję miałby Berlin. W parlamencie austriackim ostrzegał, że hegemonia Niemiec w naszej części kontynentu jest niebezpieczna dla Polaków.

W październiku 1918 roku powstała w Krakowie Polska Komisja Likwidacyjna, która przejmowała władzę w Galicji, usuwając austriackie władze. Tetmajer został przewodniczącym jej wydziału wojskowego. Niedługo później wyjechał do Paryża na konferencję pokojową jako ekspert. Był mediatorem pomiędzy Komitetem Narodowym Polskim a reprezentantami Józefa Piłsudskiego – Naczelnika Państwa. Podczas wojny z bolszewicką Rosją poległ w 1920 roku syn Tetmajera – dziewiętnastoletni Jan Kazimierz Tetmajer.

W 1921 roku Józef Piłsudski powołał Włodzimierza Tetmajera na członka kapituły ustanowionego w tamtym roku Orderu Odrodzenia Polski. Tetmajer zmarł 26 grudnia 1923 roku w Krakowie, pochowany został w Bronowicach.

Tomasz Stańczyk

Na zdjęciu: Włodzimierz Tetmajer z żoną i dziećmi, ok 1915 r. Ze zbiorów Biblioteki Narodowej.