Ukształtował ich, jak Józefa Piłsudskiego, dom rodzinny. Kultywowano w nim pamięć o ich przodkach, powstańcach listopadowych i styczniowych. Urodzili się w latach 90. w zaborze rosyjskim, nad Wisłą. Stefan działał w tajnym skautingu w Kongresówce, należał do niego jego brat Zygmunt. Obaj byli członkami Polskich Drużyn Strzeleckich.

Na wieść o wybuchu wojny, w sierpniu 1914 roku dwudziestoletni Stefan i szesnastolatek Zygmunt przedostali się do Galicji i zostali żołnierzami Pierwszej Kompanii Kadrowej. Do Legionów dołączył też później Józef Pomarański. Zygmunt został ranny w pierwszym boju oddziałów strzeleckich Józefa Piłsudskiego, pod Kielcami w sierpniu 1914 roku. Stefan odniósł rany pod Tarłowem, później przeszedł do działalności w POW. Po kryzysie przysięgowym zbiegł z obozu internowania działał nadal w POW, jak jego brat Zygmunt. Podczas I wojny Zygmunt, który odziedziczył talent po ojcu, muzyku, skrzypku orkiestry włościańskiej Karola Namysłowskiego – skomponował marsz żałobny na śmierć kapitana Franciszka Pększyca-Grudzińskiego.

Wszyscy bracia wzięli udział w wojnie z Rosją bolszewicka, Stefan był komendantem Kwatery Głównej Naczelnego Wodza. Marszałek Piłsudski miał powiedzieć, że gdyby wszyscy żołnierze byli tacy jak bracia Pomarańscy, zdobyłby nie tylko Kijów, ale także Moskwę.

W Zamościu Stefan i Zygmunt Pomarańscy prowadzili Księgarnię Polską, byli też wydawcami m.in. książek o tematyce historycznej i dla żołnierzy, a także „Kroniki Powiatu Zamojskiego” i „Teki Zamojskiej”. Stefan ukończył studia historyczne w Uniwersytecie Warszawskim. Był autorem książek Józef Piłsudski, życie i czyny, W awangardzie. Ze wspomnień piłsudczyka oraz zarysu historii kilku pułków polskich. Pracował w Archiwum Akt Dawnych w Warszawie i kierował lwowskim wydawnictwem podręczników szkolnych. Zygmunt był komornikiem oraz notariuszem, opublikował Pieśni o wojnie i na wojnie pisane. Józef, po studiach w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego był nadleśniczym.

We wrześniu 1939 roku Stefan Pomarański brał udział w obronie Lwowa, atakowanego przez Niemców. Został internowany na Węgrzech, brał udział w działalności konspiracyjnej. Gdy w marcu 1944 roku Niemcy wkroczyli na Węgry, został aresztowany przez Gestapo. Zginął w tym samym roku w obozie we Flossenburgu. Jeden z jego synów, Przemysław, poległ we wrześniu 1939 roku, drugi, Leszek – podczas powstania warszawskiego.

Zygmunt Pomarański był komendantem Związku Walki Zbrojnej na powiat zamojski. Po aresztowaniu w 1941 roku osadzono go w obozie Auschwitz, tam zginął w tym samym roku. Józef, mieszkający w leśniczówce w Gidlach koło Radomska, także uczestnik konspiracji ZWZ, podzielił los brata – zakończył życie w Auschwitz w 1942 roku.

Tomasz Stańczyk

Na zdjęciu: od lewej Stefan, Zygmunt i Józef Pomarańscy.

Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku stworzyło i rozwija platformę internetową Żołnierze Niepodległości, aby upamiętnić oraz uhonorować wszystkich walczących o niepodległość i granice Rzeczypospolitej. Portal został pomyślany tak, by odwiedzający mogli w jednym miejscu zapoznać się zarówno z biogramami żołnierzy – w myśl legionowej dewizy „Każdy się liczy” – jak również z interesującymi artykułami o tematyce historycznej.

PKN ORLEN jest Mecenasem projektu „Żołnierze Niepodległości” oraz Mecenasem Muzeum.