Jeden z najbardziej znanych portretów Józefa Piłsudskiego namalował Jacek Malczewski. Piłsudski Malczewskiego jest nietypowy. Przede wszystkim nie ma jednego z najbardziej charakterystycznych atrybutów czyli maciejówki.

Piłsudski, ptak i Nike

Malczewski, wybitny przedstawiciel symbolizmu, chciał umieścić na obrazie ptaka, najprawdopodobniej orła. Miał on przedstawiać górnolotne myśli Piłsudskiego. Portretowany bał się jednak, że artysta umieści ptaka na jego głowie i odwiódł Malczewskiego od tego pomysłu. Ale malarz nie zrezygnował z umieszczenia symbolu w portrecie Piłsudskiego. Powstały w 1916 r. obraz nosi tytuł „Portret Brygadiera Piłsudskiego”, ale jest opisywany także jako portret Piłsudskiego z Nike w tle. Bogini zwycięstwa przedstawiana jest jako niewyraźna, eteryczna zjawa za plecami Brygadiera.

Piłsudski Malczewskiego

Zaprzyjaźniona z Marszałkiem Aleksandra Zagórska wspominała, że opowiedział jej on o końcu pracy Malczewskiego nad portretem. Obmywszy ręce z farby malarz zapytał swego pomocnika w pracowni, czy Piłsudski na portrecie jest podobny do siebie. Pomocnik bardzo skwapliwie przytaknął, że jest bardzo, bardzo podobny. Na to Malczewski: „Powiedziałbyś – nie, to mordę bym skuł.” Wobec tego – opowiadał Piłsudski – miałem się na baczności. Gdy więc Malczewski z takim samym pytaniem zwrócił się do niego, odpowiedział z ostrożnością, że na portrecie wygląda może zbyt wyniośle. „Jeżeli pan takim nie jest, to musi Pan takim się stać.” – oświadczył stanowczo Jacek Malczewski.

Malczewski z „Milusina”

„Portret Brygadiera Piłsudskiego” znajduje się w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie, ale powinien przecież wrócić na swoje miejsce.  Tam, gdzie znajdował się przed II wojną światową – do dworku Piłsudskich w Sulejówku.  Zachowało się, wykonanie w dniu imienin Józefa Piłsudskiego, w 1926 r., zdjęcie z „Milusina, na którym widać obraz Malczewskiego, wiszący nad kominkiem. A Marszałek siedzi z dziećmi siedzi na kanapie, wywiezionej dwadzieścia jeden lat później wraz z całym wyposażeniem dworku i odnalezionej trzy lata temu w pałacu w Helenowie, wraz z innymi meblami oraz obrazami.

Autor: Tomasz Stańczyk