Podczas jednej z herbatek w Belwederze, wydawanych dla dyplomatów, polityków, wojskowych i jej bliskich znajomych, Aleksandra Piłsudska spostrzegła, że byli żołnierze Legionów noszą liczne odznaczenia, a nie mają ich członkowie PPS, dawni bojowcy i działacze niepodległości. Żona Marszałka stała się inicjatorką powołania do życia Krzyża i Medalu Niepodległości.
Dekret ustanawiający te odznaczenia wydał w 1930 r. prezydent Ignacy Mościcki. Miały one honorować osoby, które „zasłużyły się czynnie dla niepodległości Ojczyzny w okresie przed wojną światową lub podczas jej trwania oraz w okresie walk orężnych polskich w latach 1918-1921, z wyjątkiem wojny polsko-rosyjskiej na obszarze Polski”. Krzyż Niepodległości znajdował się wysoko w hierarchii odznaczeń, sytuował się bowiem na trzecim miejscu, po Orderze Orła Białego i Orderze Wojennym „Virtuti Militari”.
Piłsudska pisała we wspomnieniach o pewnych konfliktach związanych z ustanowionymi odznaczeniami: „Legioniści i peowiacy uważali, że ich rola była ważniejsza i nie chcieli w pełni uznać pracy bojowej PPS. Pepeesowcy ze swej strony protestowali gorąco przeciw nadawaniu odznaki członkom endeckiego Związku Walki o Szkołę Polską”.
Krzyżem Niepodległości z Mieczami odznaczano ponad 1800 osób, które walczyły z bronią w ręku. Nie tylko bojowców PPS, ale także powstańców styczniowych, członków POW, powstańców śląskich i wielkopolskich. Krzyż Niepodległości otrzymało ponad 35 tys. osób., a Medal Niepodległości – 51 tys.
Aleksandra Piłsudska, która dała impuls do ustanowienia tych odznaczeń, została uhonorowana Krzyżem Niepodległości z Mieczami za działalność w Organizacji Bojowej PPS, Legionach i POW. Legitymacja przyznanego jej odznaczenia, z numerem 2, znajduje się w zbiorach Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku. Legitymację numer 1, posiadał, oczywiście, Marszałek, który był przewodniczącym Komitetu Krzyża i Medalu Niepodległości.
Autor: Tomasz Stańczyk
Na zdjęciu: Legitymacja Krzyża Niepodległości z Mieczami, nadanego Aleksandrze Piłsudskiej (zbiory Jadwigi Piłsudskiej-Jaraczewskiej) oraz Krzyż Niepodległości z Mieczami (zbiory Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku)