Podczas służby w szeregach Legionów, żołnierze i oficerowie, byli odznaczani austriackimi odznaczeniami i orderami. Niewiele jest jednak fotografii legionistów z lat Wielkiej Wojny z tymi wyróżnieniami na mundurze, tak jakby niechętnie chcieli się uwieczniać z uhonorowaniami bądź co bądź zaborczego państwa. Nie ma też austriackich odznaczeń na fotografiach przedstawiających kombatantów legionowych w mundurach Wojska Polskiego, gdyż noszenie odznaczeń państw zaborczych było zakazane przez ministerstwo spraw wojskowych.

Odznaczenia austriackie zwykle pomijane sią w życiorysach i notach biograficznych legionistów, chociaż świadczyły przecież o czynach męstwa i odwagi. Natomiast są one zazwyczaj odnotowywane w biogramach legionistów na portalu Żołnierze Niepodległości, prowadzonym przez nasze muzeum.

Odznaczenia komendanta

Józef Piłsudski był kawalerem Orderu Korony Żelaznej III klasy z dekoracją wojenną, przyznanym mu „za dzielne zachowanie się wobec nieprzyjaciela”. Order został wręczony Piłsudskiemu w czerwcu 1915 roku. Od przyjęcia Orderu Żelaznej Korony Piłsudski nie mógł się uchylić. Byłaby to jawna demonstracja niechęci wobec armii austro-węgierskiej, w skład której wchodziły Legiony, mogąca wiele kosztować dowódcę I Brygady. Komendant przypinał jednak ten order do munduru podczas oficjalnych uroczystości. Tak było podczas rewii oddziałów legionowych przed niemieckim generałem Fryderykiem Behrnardi. August Krasicki, oficer Komendy Legionów, pisał w swoim dzienniku: „Oficerowie wszyscy bez szlif i gwiazdek oficerskich na kołnierzach, lecz z medalami waleczności i orderami austriackimi. Nawe bryg. Piłsudski przypiął żelazną koronę i szablę przypasał”. Order Korony Żelaznej, taki, jaki posiadał Piłsudski znajduje się na wystawie stałej naszego muzeum.

Austriackie dowództwo zamierzało w 1915 roku odznaczyć Piłsudskiego Orderem Leopolda, jednak sprzeciwiła się temu Komenda Legionów. Wprawdzie w jej opinii czyny wojenne Komendanta zasługiwały na przyznanie mu tego orderu, ale Komenda Legionów negatywnie zaopiniowała propozycję, argumentując, że Piłsudski dąży do niepodległości Polski i nie reprezentuje austriackiej racji stanu. Order Leopolda otrzymali natomiast m.in. gen. Karol Trzaska-Durski, Komendant Legionów oraz płk. Zygmunt Zieliński, dowódca III Brygady, a następnie Polskiego Korpusu Posiłkowego.

Dowódca I Brygady odrzucił natomiast propozycję przyznania mu przez Niemców Krzyża Żelaznego, pod pretekstem, że nie mógłby zrewanżować się polskim odznaczeniem wojennym. Istniał wprawdzie projekt takiego odznaczenia – krzyża Cnocie Wojskowej – nawiązującego do Orderu Virtuti Militari –jednak na jego ustanowienie nie zgodzili się Austriacy.

Medal Waleczności i Krzyż Żelazny

Najczęściej nadawanym legionistom odznaczeniem austriackim był Medal Waleczności. W zbiorach naszego muzeum znajduje się takie odznaczenie, nadane Kazimierzowi Gwiazdomorskiemu, chorążemu 6 Pułku Piechoty. Gwiazdomorski zmarł z ran otrzymanych w boju pod Kamieniuchą na Wołyniu, w 1916 roku. Innym odznaczonym Medalem Waleczności, za czyn męstwa podczas boju pod Krzywopłotami w listopadzie 1914 roku, był Wincenty Madej, kucharz IV batalionu 1 Pułku. Widząc, że kolegom brakuje amunicji, objuczył konia nabojami i pod gradem kul doniósł je na linię walk. Po boju pod Łowczówkiem nagrodzono Medalami Waleczności około 70 legionistów.

Poza Józefem Piłsudskim odznaczeni Orderem Korony Żelaznej byli m.in. ppłk. Kazimierz Sosnkowski – za Łowczówek – i mjr. Leon Berbecki. Wojskowe Krzyże Zasługi otrzymali m.in. ppłk. Marian Januszajtis, ppłk. Bolesław Roja i – pośmiertnie – rtm. Zbigniew Dunin-Wąsowicz, poległy jako dowódca szarży pod Rokitną w czerwcu 1915 roku. Uczestnicy szarży, w tym polegli, otrzymali srebrne Medale Waleczności. Krzyże Zasługi Wojskowej III klasy mieli m.in. płk. Bolesław Roja i kpt. Stanisław Sław-Zwierzyński.

Niemcy uhonorowali Krzyżem Żelaznym II klasy, „w uznaniu walecznego zachowania się przed nieprzyjacielem i za znakomite czyny wojenne”. m.in. ppłk Edwarda Śmigłego-Rydza, a także por. Leopolda Lisa-Kulę.

Kapelan legionowy, ksiądz Władysław Antosz, został odznaczony krzyżem kawalerskim Orderu Franciszka Józefa na wstędze Wojskowego Krzyża Waleczności, za postawę w obliczu nieprzyjaciela. To samo odznaczenie przyznano kapelanowi, ks. Stanisławowi Żytkiewiczowi, który posiadał także Medal Waleczności.

Po zawarciu w lutym 1918 roku przez państwa centralne traktatu z Ukraińską Republiką Ludową, przyznającemu jej Chełmszczyznę, ksiądz Józef Panaś, kapelan legionowy, w geście protestu zerwał podczas mszy świętej swoje austriackie odznaczenia z munduru i rzucił je na ziemię, a płk. Józef Haller odesłał odznaczenia (Medal Zasługi Wojskowej i Order Korony Żelaznej) austriackiemu dowództwu, a niemieckiemu – Krzyż Żelazny.

Tomasz Stańczyk

Na zdjęciu: 1 Pułkownik Zygmunt Zieliński dekoruje odznaczeniami ułanów II Brygady po szarży pod Rokitną.