Aleksandra Piłsudska z domu Szczerbińska najpowszechniej znana jest jako żona Józefa Piłsudskiego i matka jego dwóch córek – Wandy i Jadwigi. Ale czy wiecie, że Aleksandra była rewolucjonistką, a następnie służyła w Legionach Polskich i Polskiej Organizacji Wojskowej?

Ola – rewolucjonistka

Aleksandra Szczerbińska urodziła się w niezamożnej rodzinie szlacheckiej. Po śmierci rodziców zamieszkała w Suwałkach u swojej babci, gdzie odebrała patriotyczne wychowanie.
Tam też skończyła gimnazjum. Z ruchem socjalistycznym zetknęła się w Warszawie jako studentka prywatnej Wyższej Szkoły Handlowej.

Mniej więcej w tym czasie zaprzyjaźniłam się z młodą panną, Janką Szokalską. Zamieszkałyśmy razem, a że obie miałyśmy dużo znajomych, wieczory u nas bywały często gwarne i rojne. Schodzili się studenci i młodzi ludzie z dopiero co ukończonymi studiami, lekarze i inżynierowie, urzędnicy i nauczyciele, malarze i architekci. Wszyscy jeszcze mało doświadczeni, ale za to pełni odwagi, nadziei i entuzjazmu. Częstowałyśmy gości kawą i herbatą i smakołykami; które ciotka Maria, przekonana, że się źle odżywiam, przysyłała mi co tydzień z Suwałk. Szynka i ciastka znikały bardzo szybko, dyskusje natomiast trwały długo, do późnej nocy. Zazwyczaj toczyły się one dokoła poszczególnych partii i ich programów politycznych, wtedy też po raz pierwszy dowiedziałam się czegoś więcej o Polskiej Partii Socjalistycznej.

W 1904 r. wstąpiła do PPS. Używała pseudonimu „Ola”. Brała udział w słynnej manifestacji na pl. Grzybowskim w listopadzie 1904 r., podczas której PPS-owcy ostrzelali  żandarmów rosyjskich (były to pierwsze strzały w Warszawie od czasów powstania styczniowego). Mało kto wie, że Aleksandra należała do Organizacji Bojowej PPS i brała udział m.in. w sławnym napadzie na pociąg pod Bezdanami i wielu innych akcjach ekspropriacyjnych. W 1907 r. została aresztowana przez policję rosyjską w Warszawie, jednak zwolniono ją z braku dowodów. Wkrótce nawiązała współpracę ze Związkiem Strzeleckim oraz współtworzyła Towarzystwo Opieki nad Więźniami Politycznymi.

Aleksandra – legionistka

Po wybuchu I wojny światowej wstąpiła do Legionów Polskich i została przydzielona do oddziału wywiadowczo-kurierskiego I Brygady Legionów Polskich, była komendantką kurierek legionowych. Działała również w konspiracyjnej Polskiej Organizacji Wojskowej, za co w listopadzie 1915 r. została aresztowana przez Niemców i była internowana w obozie w Szczypiornie. Po Akcie 5 listopada 1916 r. została zwolniona i wróciła do Warszawy, gdzie pracowała jako urzędniczka w biurze suszarni jarzyn. Nie zaprzestała działalności niepodległościowej i w latach 1917-1918 pracowała w POW jako wywiadowczyni i kurierka materiałów wybuchowych. Można śmiało zaryzykować stwierdzenie, że Aleksandra przyczyniła się do równouprawnienia kobiet w odrodzonej Rzeczypospolitej:

„Rząd ten [Moraczewskiego – przyp. red.], najściślej współpracujący z Piłsudskim, wprowadził w życie równouprawnienie kobiet. Uznano, że kobiety, które wykazały tyle zmysłu państwowego i ofiarności udziałem w Legionach, jako kurierki i członkinie POW, oraz pracujące dla wojska w organizacjach pomocy, mają prawo do zasiadania w parlamencie.”

Oleńka Piłsudskiego

Aleksandra poznała Piłsudskiego w jeszcze w PPS-ie. Pierwszy raz spotkała go w 1906 r. Kolejny raz ich drogi skrzyżowały się rok później w Kijowie, gdzie „Ola” udała się z polecenia władz partyjnych. Doświadczony towarzysz „Wiktor” zrobił na młodszej o 15 lat działaczce nieodparte wrażenie. Podczas wieczornych spacerów nad Dniestrem zaczęło budzić między nimi uczucie. Aleksandra tak opisała przyszłego marszałka Polski:

„Głowę miał małą, uszy kształtne, lekko spiczaste, nadsłuchujące, oczy osadzone głęboko, myślące, lecz przenikliwe, szaroniebieskie. Ruchliwa twarz odbijała prawie każdą jego myśl.”

Ich miłość rozwijała się mimo wielu przeciwności i długich okresów rozłąki (o tym przeczytacie tutaj). Życie w konspiracji, wojenna zawierucha, pobyt Józefa Piłsudskiego w Magdeburgu – wystawiona na wiele prób znajomość przetrwała i wkrótce na świat przyszła ich pierwsza córka. W 1918 r. Aleksandra urodziła Wandę, zaś dwa lata później – Jadwigę. Za Piłsudskiego wyszła dopiero po śmierci jego pierwszej żony Marii w 1921 r., która do końca nie zgadzała się na rozwód.

Pani Marszałkowa

Żona Naczelnika Państwa i marszałka Polski mimo wielu obowiązków pozostała kobietą czynu. Najważniejsze było dla niej wychowanie córek, ale równocześnie prowadziła bogatą działalność społeczną i charytatywną. Udzielała się w kilku stowarzyszeniach. Działa na rzecz sierot, rodzin wojskowych, bezdomnych, młodzieży, a także kombatantów. Od 1926 r. zasiadała w Kapitule Orderu Virtuti Militari, zaś do 1939 r. w obywatelskim Komitecie Akcji Pomocy Zimowej pełniła funkcję przewodniczącej głównej komisji rewizyjnej.

Autor: Martyna Sypniewska