W ostatniej woli Józef Piłsudski, wiedząc, że zostanie pochowany na Wawelu, pisał: „Niech tylko moje serce wtedy zamknięte schowają w Wilnie, gdzie leżą moi żołnierze, co w kwietniu 1919 roku mnie, jako wodzowi Wilno, jako prezent pod nogi rzucili”. Serce wyjęto z ciała Marszałka w nocy 13 maja 1935 roku. Ważyło niemal połowę więcej niż normalne. Jego rozrost był najprawdopodobniej efektem nadciśnienia.

30 maja 1935 roku z Warszawy wyruszył do Wilna pociąg, do którego dołączono wagon specjalny, wiozący serce Marszałka. Następnego dnia umieszczono je tymczasowo w kościele św. Teresy przy Ostrej Bramie. Piłsudski polecił w testamencie, by sprowadzić z Litwy trumnę matki. Obok niej miało spocząć jego serce. Po trumnę Marii Piłsudskiej pojechał w czerwcu 1935 roku
kpt. Mieczysław Lepecki, były adiutant Marszałka. Złożono ją także w kościele św. Teresy.

Pogrzeb serca Piłsudskiego miał w Wilnie precedensy. Gdy w Mereczu zmarł Władysław IV, serce króla pochowano w katedrze wileńskiej. Ignacy Korwin-Milewski, wybitny kolekcjoner polskiego malarstwa, zmarły za granicą w 1926 roku, w testamencie wyraził wolę, by jego serce spoczęło na Rossie, w grobie matki. Tak też się stało. Być może Marszałek wiedział o tym.

12 maja 1936 roku odbył się w Wilnie uroczysty pogrzeb serca Józefa Piłsudskiego i szczątków jego matki. Urnę z sercem nieśli najstarsi współtowarzysze działalności Marszałka, a trumnę matki – oficerowie. Gdy składano urnę i trumnę do grobu na Rossie, rozległ się huk 101 wystrzałów, zgodnie z życzeniem Marszałka, „aby szyby w Wilnie się trzęsły”. Na grobie położono wielką bazaltową płytę z napisem „Matka i Serce Syna”.

Jedna z legend kampanii polskiej 1939 roku mówi, że stojący na warcie honorowej przy mauzoleum „Matka i Serce Syna” żołnierze zostali zabici 18 września przez czerwonoarmistów podczas zajmowania Wilna. W rzeczywistości warta wojskowa została zdjęta już 1 września. Niemniej jednak blisko mauzoleum zginęli w walce trzej polscy żołnierze i tam też zostali pochowani.

Autor: Tomasz Stańczyk

Na zdjęciu: lektyka z sercem Józefa Piłsudskiego przy Ostrej Bramie w Wilnie, 31 maja 1935 r. Zbiory Biblioteki Narodowej